ประสิทธิภาพวัคซีนคืออะไร

ความสับสนเรื่องค่าประสิทธิภาพวัคซีนแต่ละชนิดที่ไม่เท่ากันอาจทำให้หลายคนลังเลที่จะฉีดและไม่มั่นใจว่าวัคซีนที่ได้รับเป็นชนิดที่ดีที่สุดหรือเปล่า คนส่วนใหญ่มักคิดว่าวัคซีนที่มีค่าประสิทธิภาพสูง เช่น Pfizer-BioNTech ซึ่งอยู่ที่ร้อยละ ๙๕ และ Moderna ร้อยละ ๙๔ มีคุณภาพดีกว่าวัคซีนของ Johnson & Johnson ที่มีค่าประสิทธิภาพร้อยละ ๖๖

ศ. นพ. นิธิ มหานนท์ เลขาธิการราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์และผู้อำนวยการโรงพยาบาลจุฬาภรณ์ อธิบายว่า วัคซีนแต่ละชนิดไม่สามารถเปรียบเทียบกันได้ เพราะค่าประสิทธิภาพที่มากกว่าหรือน้อยกว่าไม่สามารถชี้ชัดได้ว่าตัวไหนดีกว่ากัน และมีผลข้างเคียงมากหรือน้อยกว่ากัน เพราะกระบวนการผลิตวัคซีนแต่ละชนิดใช้เทคนิคการผลิตที่ไม่เหมือนกัน ทำการวิจัยในกลุ่มคนที่ต่างกัน ในประเทศที่มีความรุนแรงของการระบาดไม่เท่ากัน ด้วยเหตุนี้จึงเปรียบเทียบกันไม่ได้

ก่อนจะทำความเข้าใจตัวเลขของค่าประสิทธิภาพเหล่านี้ เราต้องเข้าใจถึงวัตถุประสงค์ที่แท้จริงของการฉีดวัคซีนโควิด-๑๙ ก่อน นั่นก็คือการกระตุ้นให้ร่างกายของคุณสร้างภูมิคุ้มกันที่จะช่วยลดโอกาสเสียชีวิตหรือป่วยหนัก และหากคุณติดเชื้อ คุณก็จะป่วยเพียงเล็กน้อยเท่านั้นหรือไม่ป่วยเลย หรือเลวร้ายที่สุดคือมีอาการปานกลาง วัคซีนโควิด-๑๙ ทุกชนิดในปัจจุบันบรรลุวัตถุประสงค์ที่สำคัญข้อนี้แล้วทั้งหมด กล่าวคือมีประสิทธิภาพในการป้องกันการเสียชีวิต องค์การอาหารและยาของสหรัฐอเมริการะบุว่าผู้ผลิตวัคซีนโควิดแต่ละรายจะต้องผลิตวัคซีนที่มีประสิทธิภาพอย่างน้อยร้อยละ ๕๐ หรือผ่านมาตรฐานให้สามารถป้องกันเท่ากับวัคซีนไข้หวัดใหญ่และช่วยชีวิตคนจำนวนมากได้

ค่าประสิทธิภาพของวัคซีนได้มาจากการคำนวณผลการทดลองทางคลินิกขนาดใหญ่ ที่ทดสอบกลุ่มตัวอย่างหลายหมื่นราย โดยแบ่งออกเป็น ๒ กลุ่มเท่าๆ กัน กลุ่มแรกได้รับวัคซีนจริงที่ผลิตขึ้น และอีกกลุ่มหนึ่งได้รับยาหลอก หลังจากนั้น ทั้ง ๒ กลุ่มใช้ชีวิตตามปกติ โดยนักวิทยาศาสตร์ติดตามเป็นเวลาหลายเดือนเพื่อเก็บข้อมูลการติดเชื้อ

ในการทดลองของวัคซีนไฟเซอร์-ไบโอเอ็นเทค มีผู้เข้าร่วม ๔.๓ หมื่นราย ผลการทดลองปรากฏว่า มีผู้ป่วยติดเชื้อโควิด-๑๙ ทั้งหมด ๑๗๐ ราย ผู้ติดเชื้อเหล่านี้เป็นตัวกำหนดค่าประสิทธิภาพของวัคซีน กล่าวคือ ถ้าทั้งกลุ่มที่ได้รับวัคซีนจริง และกลุ่มที่ได้รับยาหลอกมีผู้ป่วย ๘๕ รายเท่ากัน หมายความว่าวัคซีนตัวนี้มีค่าประสิทธิภาพเป็นศูนย์ หรือจะฉีดหรือไม่ฉีดวัคซีนก็มีค่าเท่ากัน หากทั้ง ๑๗๐ รายอยู่ในกลุ่มยาหลอกทั้งหมด เท่ากับว่าวัคซีนมีค่าประสิทธิภาพเต็มร้อย แต่ผลการทดลองจริงปรากฏว่า มี ๑๖๒ รายที่ป่วยด้วยโควิด-๑๙ ในกลุ่มยาหลอกและมีเพียง ๘ รายอยู่ในกลุ่มที่ได้รับวัคซีนจริงซึ่งคำนวณเท่ากับว่า วัคซีนนี้มีค่าประสิทธิภาพร้อยละ ๙๕ แต่อย่าเพิ่งเข้าใจผิดว่า ผู้ที่ฉีดวัคซีนทุกๆ ๑๐๐ ราย จะมีผู้ป่วยติดเชื้อ ๕ ราย จริงๆ แล้วค่าประสิทธิภาพร้อยละ ๙๕ นี้หมายความว่าผู้ที่ได้รับวัคซีนแต่ละคนจะมีโอกาสป่วยน้อยกว่าผู้ที่ไม่ฉีดวัคซีนถึงร้อยละ ๙๕